सच्चा कलाकार – (अनुवाद)

किताब : तेनालीराम  की अमर कथाएं / सौरभ प्रकाशन/
कहानी : सच्चा कलाकार
अनुवाद: हिंदी से अर्मेनियाई में
अनुवादक:  ऋपसिमे नेरसिस्यान 

ՏԵՆԱԼԻ ՌԱՄԱՅԻ ՀՐԱՇԱԼԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՇԱՐՔԻՑ

   ԻՍԿԱԿԱՆ ԱՐՎԵՍՏԱԳԵՏԸ

Թագավոր Կրիշնադև Ռայն իր պալատում  խորհրդակցություն էր վարում: Դրսում դանդաղ անձրև էր տեղում: 

Թագավորին անձրևի մեղմ նվագը շատ է դուր գալիս և նա իր սրտի ցանկությունն է հայտնում՝ պալատականներին ասելով. «Անկեղծորեն ցանկանում եմ, որ այս տարի էլ անձրևի տոնը մեծ շուքով նշվի»:

Թագավորի այս խոսքերից բոլոր պալատականների դեմքերը պայծառանում են:                                                                                                          

Պալատի նախարարն առաջարկ է անում՝ ասելով արքային թե՝ «Այս առիթով թող մեր թագավորության բոլոր վարպետները ներկայացնեն իրենց արվեստի գործերը և նա, ում աշխատանքը լավագույնը համարվի, արժանանա թագավորի պարգևին»:                      

Երբ անձրևին նվիրված տոնակատարության պատրաս-տություններն ավարտվում են, թագավորը հարցնում է. «Ո՞վ է լինելու հաղթողը»:                                                                                                                  

Այդ ժամանակ նախարարը առաջարկ է անում՝ թագավորին ասելով. «Ձերդ գերազանցություն, մեր պալատում բազում տաղանդաշատ արվեստագետներ կան, նրանցից մեկին կարող եք հանձնել Ձեր պարգևը »:
            Տենալի Ռամին մի քիչ տարօրինակ է թվում նախարարի առաջարկը և նա թագավորին ասում է.  «Ձերդ գերազանցություն, այս անգամ պետք է  իսկական արվեստագետին մեծարել»:                                                                          

-Տենալիռա՛մ, իսկական արվեստագետ ասելով՝ ո՞ւմ նկատի ունես, -աչքերը կկոցած հարցնում է թագավորը:                                                           

-Ձերդ գերազանցություն, իսկական վարպետն ուրիշներին գոհացնելու համար արվեստի գործեր չի ստեղծում: Ես ճանաչում եմ այդպիսի մեկին, ով քանդակներ է պատկերում և այնքան է տարվել իր գործով, որ տեղյակ չէ, թե ինչ է կատարվում իր շուրջբոլորը:                             

-Անպայման պետք է տեսնել այդ վարպետի աշխատանքները, -ասում է թագավորը:                                                              

Հաջորդ օրը թագավոր Կրիշնադև Ռայը նստում է իր ձին և իմաստուն Տեանլիռամի, նախարարի ու մի քանի պալատական ավագների հետ ճանապարհ է ընկնում, գնում է այդ վարպետին հանդիպելու:                                               

Գնում են գնում մինչև որ մի անտառում հասնում են այդ «Սև լեռան» մոտ:  Լեռան քարանձավից անդադար թկթկոցի ձայներ էին լսվում:                           

Թագավորը ներս է մտնում քարանձավ, նայում է, չորս կողմում անթիվ-անհամար սև արձաններ ու քանդակներ է տեսնում: Այդ արձանների մեջտեղում վարպետն այնպես էր նստել, կարծես ինքն էլ դրանցից մեկը լիներ:                                                                                              

Թագավոր Կրիշնադև Ռայը մոտենում է նրան և հարցնում.
 – Ո՞ւմ արձանն եք քանդակում:                                                                          

– Անձրևի թագուհու: Ներքևում՝ ալիքվող մշակաբույսերը, վերևում՝ երկնքում կուտակված ամպերը իսկ մեջտեղում՝ պարող անձևի թագուհուն…:                                                                                                         

-Բայց ինչո՞ւ շուկայում չեք վաճաում այս քանդակները: Մեծ հարստություն ձեռք կբերեք:                                                                                          

-Այդ իմ գործը չէ, վաճառականների գործն է: Ես քանդակներ եմ ստեղծում և գոհ եմ մնում: Մի քանի վաճառականներ կան, որ գալիս տանում են իմ ստեղծած քանդակները և նրանց տված գումարը  բավարարում է իմ սննդի կարիքները:                                              

Թագավորը լսելով քանդակագործին՝ քարանում, պապանձվում է:      

Նույն օրը թագավոր Կրիշնադև Ռայն  իր ողջ թագավորությունում հայտարարություն է անում. «Այս անգամ անձրևի տոնի առթիվ արքայական պարգևին կարժանանա անտառի քանդակագործը, իսկ նրա քանդակած անձրևի թագուհու արձանը կտեղադրվի պալատական այգու կենտրոնում»:

Թարգմանությունը հնդկերենից՝ Հռիփսիմե Ներսիսյանի

टेनाली रामा की अद्भुत कहानियों की श्रृंखला

सच्चा कलाकार

राजा कृष्णदेव राय का दरबार लगा था। मौसम में बाहर रिमझिम फुहारें पड़ रही थीं।
वर्षा का कर्ण प्रिय संगीत, महाराज को बड़ा ही मनभावन लग रहा था। तभी राजा कृष्णदेव राय ने अपनी इच्छा प्रकट करते हुए कहा, “मेरी हार्दिक इच्छा है कि इस वर्ष भी वर्षा-उत्सव धूमधाम से मनाया जाए।”
यह बात सुनकर सभी दरबारियों के चेहरे खिल उठे।
मन्त्री ने अपना सुझाव देते हुए कहा कि, “इस अवसर पर राज्य के सभी कलाकार अपनी-अपनी कला का प्रदर्शन करें और सर्वश्रेष्ठ कलाकार का महाराज की ओर से सम्मान किया जाए।”
इस अनोखे वर्षा-उत्सव की योजना फौरन तैयार हो गई।
“लेकिन सम्मान किस कलाकार का हो?” महाराज ने पूछा।
तब मन्त्री ने सुझाव देते हुए कहा, “महाराज! हमारे राजदरबार में बहुत से कलाकार हैं, उन्हीं में से किसी एक को पुरस्कार दिया जा सकता है।”
तेनालीराम को मन्त्री का सुझाव कुछ अटपटा-सा लगा और फिर वह बोला, “महाराज! इस बार वास्तव में किसी सच्चे कलाकार का सम्मान किया जाए।”
“सच्चा कलाकार, कहना क्या चाहते हो तुम तेनालीराम?” राजा कृष्णदेव राय ने आंखें तरेरकर पूछा।
“महाराज! सच्चा शिल्पी कभी किसी को खुश करने के लिए मूर्तियां नहीं बनाता। मैंने एक ऐसा शिल्पी देखा है, जो मूर्तियां बनाते-बनाते जड़ हो गया, उसे अपने आस-पास की कुछ खबर तक नहीं है।”
“तब तो हम अवश्य उस शिल्पी की कला देखना चाहेंगे।” राजा ने कहा।
अगले ही दिन राजा कृष्णदेव राय अपने घोड़े पर बैठकर, तेनालीराम, मन्त्री और प्रमुख सभासदों को साथ लेकर उस शिल्पी से मिलने चल पड़े। चलते-चलते एक जंगल में वह ‘काला पहाड़’ के निकट पहुंचे। पहाड़ की गुफा से ठक-ठक-ठक की आवाज निरन्तर आ रही थी।
राजा कृष्णदेव राय गुफा के अन्दर गए। उन्होंने देखा उनके चारों ओर काले पत्थर की मूर्तियां ही मूर्तियां थीं। उन्हीं मूर्तियों के बीच वह मूर्तिकार ऐसे बैठा था, जैसे वह भी कोई मूर्ति हो।
राजा कृष्णदेव राय उसके पास गए और पूछा, “किसकी मूर्ति बना रहे हैं आप?”
“वर्षा रानी की। नीचे-लहलाती फसलें, ऊपर आकाश में उमड़ते-घुमड़ते बादल और बीच में नृत्य करती वर्षा रानी….।”
“लेकिन आप इन मूर्तियों को बाजार में क्यों नहीं बेचते? बहुत धन मिलेगा।”
“यह काम मेरा नहीं, सौदागरों का है। मैं मूर्तियां बनाता हूं, इसी में मुझे आनन्द मिलता है। कुछ व्यापारी हैं, जो ये मूर्तियां ले जाते हैं। मुझे खाने-पीने के लिए उनसे कुछ पैसा मिल जाता है, बस।”
यह सुनकर राजा कृष्णदेव राय अवाक् रह गए।
उसी दिन राजा कृष्णदेव राय ने सारे राज्य में घोषणा करवा दी, “इस बार वर्षा-उत्सव पर वनवासी मूर्तिकार की कला का सम्मान किया जाएगा। मूर्तिकार की बनाई गई वर्षा रानी की मूर्ति राजमहल के उद्यान के बीचों-बीच प्रतिष्ठित की जाएगी।”
तेनालीराम की बुद्धिमत्ता की सभी मुक्त कण्ठ से प्रशंसा कर रहे थे।