गैप
कृष्णा वर्मा
चाय की चुस्की लेते हुए पापा ने पूछा , “नेहा कौन सा विषय सोचा नवीं कक्षा के लिए, साइंस या कॉमर्स?”
कुछ सोचते हुए नेहा बोली, “पापा, साइंस तो बिल्कुल नहीं। यह काट-पीट और खून देखना मेरे बस की बात नहीं। मैं तो कॉमर्स ही लूँगी। कम से कम कल ठाठ से बैंक में ऑफिसर तो बन सकूँगी।”
पास बैठी मम्मी और दादी उसकी बात सुनकर खिलखिला उठीं।
प्यार से मुस्कुराकर नेहा का कंधा थपथपाते हुए पापा बोले, “ठीक है बेटा, जिस विषय में दिलचस्पी हो ,वही लेना चाहिए। और क्या-क्या नया होगा नवीं कक्षा से? “
आँखों को ऊपर तानते हुए झट से बोली, “पापा, नवीं कक्षा में संगीत और एन.सी.सी भी होती है। आप इनमें से कोई एक को चुन सकते हैं। मेरी बहुत सी सहेलियाँ एन.सी.सी ले रही हैं, मैं भी लेना चाहती हूँ, क्या मैं ले लूँ।”
पापा कुछ कहते उससे पहले ही दादी बोल उठी, “एन.सी.सी लेके क्या सीखेगी? तनकर चलना और बंदूक चलाना, यही ना। भला लड़कियों को कब यह सब शोभा देता है। संगीत सीख, जीवन में कुछ काम आएगा। औरत की ज़ात तो दबी -ढकी ही अच्छी लगती है। वह अपनी पलकें और कंधे ज़रा झुकाकर चले, तो जीवन भर रिश्ते-नाते और घर-गृहस्थी सुर में रहती है, समझी।”
माँ की अवज्ञा करना नहीं चाहते थे ;इसलिए बिना कुछ बोले ही पापा उठकर चले गए। मम्मी की ओर गुज़ारिश -भरी निगाहों से नेहा ने ताका ,तो बेबस मम्मी ने भी आँखों से समझा दिया कि सम्भव नहीं।
उदास- सी नेहा अपने कमरे में चली गई।
पढ़-लिखकर नेहा बैंक में नौकरी करने लगी। देखते-देखते घर-गृहस्थी वाली भी हो गई। चालीस की उम्र पार करते- करते काम के बोझ से ऐसी दबी कि उसकी कमर जवाब देने लगी।
असहनीय पीड़ा के चलते डॉक्टर को दिखाया तो डॉक्टर बोला, “आपकी रीढ़ की हड्डी में कुछ गैप आ गया है। और दो-एक हड्डियाँ अपने स्थान से थोड़ी सी खिसक भी गई हैं। पीड़ा से जल्दी छुटकारा पाने के लिए आप सुबह-शाम व्यायाम करो और ज़रा तनकर चला करो। झुककर चलना रीढ़ के लिए घातक होता है।”
*****
ਗੈਪ
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਰਮਾ
ਅਨੁਵਾਦ: ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ (ਟੋਰਨਟੋ)
ਚਾਹ ਦੀ ਚੁਸਕੀਆਂ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਪਾਪਾ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਨੇਹਾ, ਤੂੰ ਨੌਵੀਂ ਜਮਾਤ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਹੈ, ਸਾਇੰਸ ਜਾਂ ਕਾਮਰਸ?”
ਨੇਹਾ ਨੇ ਕੁਝ ਸੋਚਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਪਾਪਾ, ਸਾਇੰਸ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਨਹੀਂ । ਇਹ ਕੱਟਣਾ-ਵੱਢਣਾ ਅਤੇ ਖੂਨ ਦੇਖਣਾ ਮੇਰੇ ਵੱਸ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਾਮਰਸ ਹੀ ਲਵਾਂਗੀ। ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਮੈਂ ਠਾਠ ਨਾਲ ਬੈਂਕ -ਅਫਸਰ ਤਾਂ ਬਣ ਸਕਾਂਗੀ।”
ਕੋਲ ਬੈਠੀਆਂ ਮਾਂ ਅਤੇ ਦਾਦੀ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਹੱਸਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਪਾਪਾ ਨੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦਿਆਂ ਅਤੇ ਨੇਹਾ ਦਾ ਮੋਢਾ ਨੂੰ ਥਪਥਪਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਠੀਕ ਹੈ ਬੇਟਾ, ਤੂੰ ਉਹੀ ਵਿਸ਼ਾ ਲੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੈਨੂੰ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੈ। ਨੌਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਹੋਰ ਕੀ ਕੀ ਨਵਾਂ ਹੋਵੇਗਾ?”
ਅੱਖਾਂ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਚੁੱਕੀ ਉਹ ਝੱਟ ਬੋਲੀ, “ਪਾਪਾ, ਨੌਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਐਨ.ਸੀ.ਸੀ. ਵੀ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਐਨ.ਸੀ.ਸੀ. ਲੈ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਮੈਂ ਵੀ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ। ਕੀ ਮੈਂ ਲੈ ਸਕਦੀ ਹਾਂ?”
ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕੁਝ ਬੋਲਦੇ, ਦਾਦੀ ਬੋਲ ਪਈ, “ਐਨ.ਸੀ.ਸੀ. ਲੈ ਕੇ ਕੀ ਸਿੱਖੇਂਗੀ? ਆਕੜ ਕੇ ਤੁਰਨਾ ਤੇ ਬੰਦੂਕ ਚਲਾਉਣਾ, ਬੱਸ। ਭਲਾ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਇਹ ਸੋਭਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ? ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਕੰਮ ਆਵੇਗਾ।”
ਔਰਤ ਜਾਤ ਤਾਂ ਦੱਬੀ-ਢਕੀ ਹੀ ਚੰਗੀ ਹੈ। ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਪਲਕਾਂ ਅਤੇ ਮੋਢਿਆਂ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਝੁਕਾ ਕੇ ਰਹੇ ਤਾਂ ਜੀਵਨ ਭਰ ਰਿਸ਼ਤੇ-ਨਾਤੇ ਅਤੇ ਘਰ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਸੁਰ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਪਾਪਾ ਮਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਮੰਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਕਹੇ ਉੱਠ ਕੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਨੇਹਾ ਨੇ ਤਰਲੇ ਭਰੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਬੇਵੱਸ ਮਾਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਉਦਾਸ ਨੇਹਾ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਚਲੀ ਗਈ।
ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੇਹਾ ਨੇ ਬੈਂਕ ‘ਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਹੀ ਉਹ ਘਰ-ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਵਾਲੀ ਵੀ ਬਣ ਗਈ। ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਉਸ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਦਾ ਇੰਨਾ ਬੋਝ ਪਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਕਮਰ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਲੱਗੀ।
ਅਸਹਿ ਦਰਦ ਕਾਰਣ ਜਦੋਂ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਤੁਹਾਡੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਵਿੱਚ ਗੈਪ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਤੇ ਇੱਕ-ਦੋ ਹੱਡੀਆਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਹਿੱਲ ਗਈਆਂ ਹਨ।”
ਦਰਦ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਰਾਹਤ ਪਾਉਣ ਲਈ ਸਵੇਰੇ-ਸ਼ਾਮ ਕਸਰਤ ਕਰੋ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਤਣ ਕੇ ਚੱਲਿਆ ਕਰੋ। ਝੁਕ ਕੇ ਤੁਰਨਾ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਲਈ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
*****